Istoričar i politikolog dr Radenko Šćekić, autor je preko 100 naučnih radova iz oblasti geopolitike, odnosa medija i politike, političke istorije, geoekonomije, političke psihologije. Učestvovao je na više desetina naučnih skupova, kongresa, simpozijuma u zemlji i inostranstvu, član je redakcija više naučnih časopisa, zaposlen na Istorijskom institutu Crne Gore. Doktorirao je na Fakultetu političkih nauka u Beogradu na temu „Politička propaganda u Crnoj Gori u poslednjoj deceniji 20. vijeka”. Za „Dan” govori o moći masovnih medija, propagandi, geopolitici, istorijskom inženjeringu i drugim zanimljivim temama...
● Kakva je moć masovnih medija u oblikovanju društvene stvarnosti?
- Masovni mediji su dosegli neslućenu moć. Sveprisutni su: putem štampe, televizije, društvenih mreža, oglasa, mobilnih aplikacija. Oni nam sugerišu: kako da se ponašamo, šta da mislimo, kako da se oblačimo, šta da jedemo... Kontrola nad masovnim medijima daje ogromnu moć, jer oni kreiraju našu realnost. Teško je jasno razgraničiti gdje prestaje informisanje, a gdje počinje persuazivno (ubjeđivačko) djelovanje. Jer, informativna i propagandna djelatnost se često nalaze u svojevrsnoj simbiozi. Mediji se koriste kao sredstvo kontrole stvarajući neophodnu iluziju, često i u zabavnoj formi, putem raznih rijalitija, koja je u interesu određene politike.
● Svjedoci smo svakodnevne upotrebe izraza: propaganda, marketing, agitacija, manipulacija, indoktrinacija, spinovanje, lobiranje... Možete li nam ukratko objasniti razliku?
- Svi mi ubjeđujemo, jer smo svi u nešto ubijeđeni i želimo da drugi prihvate naša ubjeđenja. Propaganda je kao pojam vrednosno neutralna, a negativnu konotaciju ima uglavnom na Zapadu, koji umjesto nje, koristi druge pojmove u uvijenoj formi, ali sa istim ubjeđivačkim ciljem. Politička propaganda je planska i organizovana aktivnost na oblikovanju, predstavljanju, širenju političkih sadržaja, na pridobijanju ljudi i obezbjeđivanju njihove podrške određenom političkom sadržaju i njihovim nosiocima. Politički marketing se određuje kao komercijalizovana varijanta političke propagande, usmjerena na konkretne političke ciljeve i na kraća vremenska dejstva, koja se u uslovima političkog pluralizma i moći medija, realizuje publicitetom i plaćenim oglašavanjem. Manipulaciju možemo definisati kao neprimjetnu laž u raskoraku sa stvarnim stavom, kodirana da se inflitrira u tuđa mišljenja, ponašanja, vjerovanja, ali bez upotrebe sile. Agitacija je organizovan napor, često uz provokaciju, izazivanje, podbadanje, da se osvoji populistička podrška za određenu politiku, a indoktrinacija je plansko, sistematsko i kontrolisano širenje ideologije i mišljenja putem vaspitno-obrazovnog sistema. Spinovanje i spin doktoring je upravljanje informacijama i manipulacija masovnim medijima, friziranje informacija, okretanje publiciteta i javnosti u željenom smjeru, spin doktori ubrzavaju proces širenja određenih vijesti. Lobiranje je obraćanje članovima Parlamenta u namjeri da se utiče na zakonodavstvo. To je djelovanje grupe za pritisak na postojeću vlast radi sprovođenja sopstvenih ideja i interesa.
● Kakvi su to prikriveni oblici ubjeđivačkog djelovanja?
- Kaže se da je propaganda koja liči na propagandu trećerazredna propaganda. Difuzna propaganda ima „širok spektar raznovrsnih nepolitičkih sadržaja u nepolitičkoj formi, ali sa političkim ciljem: da se postigne opšti pozitivan odnos prema osnovnim karakteristikama društva, institucijama, a time i prema značajnim političkim subjektima i njihovim idejama i politici. Ona djeluje na duži rok i proizvodi trajnije efekte, cilja na dublje nivoe ljudske psihe, na duboko ukorijenjene stavove, kolektivne predrasude i nema konkretne, trenutne političke ciljeve ili barem oni nisu odmah uočljivi. Radi se na stvaranju opšte povoljne klime u javnom mnjenju, o formiranju prilagodljive strukture ličnosti, o svojevrsnoj „pripremi terena” za direktniji, trajniji i otvoreniji vid propagandnog djelovanja. Često u formi određenih serija, filmova, kurseva jezika, stipendija, studijskih posjeta, donacija – ciljano se utiče na promjenu dotadašnjih stavova. Podsvjesne, subliminalne poruke, tehnika savremenog neuromarketinga – mogli bi se podvesti u formu indirektnog ubjeđivanja.
●Koja su to dominantna sredstva političke propagande u Crnoj Gori, tokom prethodnih nekoliko decenija?
- Plasiranje u javnost političkih ideja, programa, politike, stavova u prvom stadijumu višestranačja vršeno je putem grubog populizma, masovnih manifestacija političke podrške, trga i ulice, kao personifikacije probuđene demokratije i otvorenosti. Kasnije, oponašajući globalne trendove, plasiranje političkih stavova poprima perfidnije i modernije forme. Tako, politički marketing koji se do tada svodio na predstavljanje programa, ideja i kandidata na stranačkim skupovima, promocijama, vremenom preuzima marketing u medijima putem propagandnih spotova i sl. Većinu stranačkih skupova karakterisalo je isticanje stranačkih i nacionalnih simbola, zastava, frenetično skandiranje lideru i rukovodstvu stranke. Takođe je i višestranački crnogorski parlament predstavljao odlično „polje” za sticanje političke podrške, jer su zasjedanja Skupštine, direktno praćena i prikazivana na državnoj televiziji, omogućavala iskazivanje brojnih oblika propagandnog djelovanja. Kroz vidove otvorenog propagandnog djelovanja, kroz propagandu participacije u cilju smatranja publike kao pasivnog subjekta, propagandu agitacije, koristeći načelo potreba, tehnike prenosa emocija, učestalog ponavljanja ideja i stavova i tehnikama nagrade i kazne, transfera i drugo, vršio se snažan uticaj na javno mnjenje i glasače.
●Koliko je razvijena nauka o medijima u Crnoj Gori?
- Raduje činjenica da je kod nas već duži niz godina, uspješno razvijena tendencija istraživanja i publikovanja nauke o medijima. U tom smislu treba istaći naučni časopis regionalnog karaktera, vodećeg na ex-YU prostoru „Medijski dijalozi”, regionalnu nagradu „Dialogos”; časopise „Medijska kultura” i „Medijska politika” iz Nikšića, kao i bogato izdavaštvo organizacije ELIT iz Podgorice.
●Autor ste brojnih zapaženih radova i analiza iz oblasti geopolitike i geoekonomije. Kakvo je Vaše mišljenje o savremenim geopolitičkim kretanjima?
- Svijet se od jednopolarnog, u kome je dvije decenije neprikosnoveno dominirala jedna super-sila, neoliberalna ideologija i dominacija zapadnih vrijednosti, kreće ka multipolarnosti. Javlja se više globalnih ekonomskih i vojnih centara moći i dolazi do prestrukturiranja političkog uticaja. Sumornu realnost karakteriše brisanje jasne granice između mira i rata. Stvara se atmosfera permanentnih tenzija, straha, napetosti. Kroz strategiju „kontrolisanog haosa”, putem medija se nameću željeni stavovi u formi hibridnog ratovanja. Tehnika u „zavođenju masa” je mnogo savršenija u doba globalizacije, manipulativne tehnike i trikovi su sofisticiraniji u stvaranju privida. Institucionalna laž je dozvoljena samo velikim geopolitičkim igračima koji usmjeravaju i kreiraju željenu politiku u manjim državama.
ALEKSANDAR ĆUKOVIĆ


Živimo u iluziji da je politika moralna profesija

●Kako posmatrate sve učestalije pokušaje savremene revizije istorije – tzv. istorijski inžinjering?
- Pokušaji sagledavanja istorijskih događaja i procesa iz savremene vizure, su prije svega nenaučni. Jer su istorijski događaji plod i proizvod toga vremena. Ako već prošlost ne može da se mijenja, može bitno da se utiče na njeno viđenje. Spretnom upotrebom istorije, može se uspješnije uticati na stavove. Interpretacija prošlosti se mijenja i njome se manipuliše i prilagođava dnevnopolitičkim ili strateškim potrebama. U tom kontekstu, izgleda da činjenice prestaju da budu važne. To otvara put ka novim istorijskim „sagledavanjima”, naročito po pitanju svjetskih ratova i nekih istorijskih ličnosti i događaja. Semiotika, naša sposobnost stvaranja znakova i simbola - se ne sastoji toliko od načina na koji govorimo istinu, koliko, od sposobnosti da manipulišemo tim istim simbolima. Laži i manipulacije su imale veliki uticaj na istorijske procese. Većina nas živi u iluziji da je politika moralna profesija, a ne pragmatična. A da masovni mediji postoje da bi nas objektivno informisali. Svaka neistina je dobra - ako efikasno obavi posao, jeste ipak realnija etiketa savremenog medijskog prostora.